Mračne teorije

Šta je to u ljudskom biću što ga goni krvopiću?

Šta je to u ženskom stvoru što ga goni vampirskom hororu?

U zemlji u kojoj se na prste mogu izbrojati studije posvećene hororu, više je nego indikativno da postoje čak dve reprezentativne studije o vampirima u književnosti, i da obe potpisuju – žene. Međutim, za razliku od knjige Ane Radin, Motiv vampira u mitu i književnosti (Prosveta, 1996), posvećene isključivo građi iz srpske književnosti, Marija Šarović u Metamorfozama vampira (Institut za književnost i umetnost, Beograd, 2008) ovaj motiv posmatra u kontekstu svetske književne produkcije.

Konkretno, u knjizi se pomno obrađuju sledeća dela: romani Kako upokojiti vampira (uz reference i na Zlatno runo) Borislava Pekića; poznati postapokaliptični SF horor roman Ja sam legenda Richarda Mathesona (nedavno na filmu oskrnavljen po treći put); ruski bestseler fenomen (a na filmu i blokbaster) Noćna straža Sergeja Lukjanjenka; i najzad, pomalo neočekivano, kratka priča od par strana, Drenkula Borisa Viana.

Analize tih dela nadahnute su i vrlo rečite, i služe da ilustruju tezu o konotativnim potencijalima na koje motiv vampira upućuje, od politički intoniranih satira preko multižanrovskih popularnih romana do avangardnih idiosinkratičnih proizvoda kakav je Vianova parodična rekonstrukcija erotskog podteksta cele te vampirske fame.

Ipak, te analize zauzimaju tek trećinu knjige: najduži i najznačajniji deo ove veoma vredne studije čini bavljenje vampirom kao motivom, prvo u narodnom verovanju a potom i u književnosti. Razmatraju se mit, legenda i narodna priča; arhetipsko u motivu vampira; istorijski i književni uzori za lik vampira; ikoničke karakteristike kao što su nastanak, izgled, smrt, funkcionalne odlike, erotizam (s posebnim naglaskom na ženske vampire) itd.

Iako ima neminovnih preklapanja sa radom Ane Radin, uz neizbežno pozivanje na iste izvore (Vukov Rečnik i radovi etnologa Tihomira Đorđevića i Veselina Čajkanovića), tri ključna kvaliteta izdvajaju ovu knjigu:

1) širi književni i kulturni kontekst, koji uključuje svetsku književnost, posebno engleski gotik, romantizam i dekadenciju;

2) moderniji pristup žanru i popularnoj kulturi, koji se ovde tumače kao ravnopravni sa "visokom" književnošću;

3) ova studija je zato zasnovana na ne samo na domaćim već i na brojnim inostranim relevantnim publikacijama o fantastici, hororu, vampirima i slično, tako da su njene reference bogatije, a uvidi složeniji i dublji, te daju širi prikaz motiva vampira.

Od zamerki, pomenimo dve:

1) zavedena obiljem konsultovane literature, autorka povremeno ume da tekst optereti digresijama i navodima koji donekle razbijaju tok izlaganja, a preteranim brojem fusnota (čak 430 napomena na 320 strana glavnog teksta) poenta se povremeno rasplinjava i gubi;

2) knjiga je štampana na ćirilici, a naslovi stranih dela najčešće nisu dati u originalnom obliku, niti je data originalna transkripcija imena njihovih autora. Potonja postoji u indeksu imena na kraju knjige, ali ne i naslovi priča i romana koji se pominju u tekstu.

U svakom slučaju, bogati uvidi, brojni navodi i inspirativna tumačenja potkrepljeni su bogatom bibliografijom pa će tragači i tragačice za tajnom vampirske privlačnosti imati sasvim dovoljno materijala u koji mogu da zarone svoje zube.